Μετά από αλλεπάλληλες καταστροφές, στη διάρκεια των αιώνων, στη Δερόπολη μείναν δυο ονόματα. Ένα όνομα Δρυνοπόλεως, ως τίτλος Μητροπόλεως και ένα όνομα Δερόπολη ως όνομα επαρχίας. Το πρώτο είναι γνωστό στους εκκλησιαστικούς χώρους, ενώ το δεύτερο είναι γνωστό στο ευρύ λαϊκό κοινό. Και τα δυο ονόματα σημασιολογικά έχουν την ίδια έννοια: «πόλη με δέντρα». Η διαφορά τους είναι μόνον στη φωνητική μορφή. Η πρώτη είναι στην καθαρεύουσα, ενώ η δεύτερη είναι στη λαϊκή γλώσσα, που είναι ο αυτούσιος φορέας της εθνικής ταυτότητας. Αυτή τη φωνητική μορφή τη συναντούμε στις παλιές γενιές και σε πολλά παλιά λαϊκά τραγούδια όπως στης « Δερόπολης τον κάμπο», «Μωρ Δεροπολίτισσα».
Καθώς βλέπουμε, έχουμε να κάνουμε με δύο φωνητικές μορφές ενός ταυτόσημου. Έχοντας υπόψη πως η καθαρεύουσα ήταν η επίσημη γλώσσα της εκκλησίας, συμπεραίνουμε πως πρέπει να έχουμε να κάνουμε με μια μετάπλαση, από τη λαϊκή στην καθαρεύουσα της λέξης Δερόπολη (Δενδρόπολη).
Ξεκινώντας από αυτή τη δεδομένη λαϊκή φωνητική μορφή και έχοντας υπόψη τη φωνητική εξέλιξή που έχει υποστεί αυτή η λέξη, διαπιστώνουμε πως είναι μια σύνθετή λέξη, που εξ’ αρχής σχηματίστηκε από το πρώτο συνθετικό της αρχαίας ελληνικής, της δωρικής διάλεκτος «δένδρο» και το δεύτερο συνθετικό «πόλις». Έτσι η πρώτη μορφή αυτής της σύνθετης λέξης ήταν « Δενδροπολίς», μα οι λέξεις δε μένουν αμετάβλητες, ‘όπως σχηματίστηκαν στην αρχή, πάντα αλλάζουν μορφή, για να διευκολύνουν την προφορά τους, όχι όμως βάσει τη βούληση του καθενός , μα βάση των εσωτερικών κανόνων που δρούσαν και δρούνε σε μια γλώσσα.
Αυτές οι μεταβολές λέγονται φθογγιτικά πάθη. Από την πρώτη φωνητική μορφή «Δενδρόπολη» ως τη σημερινή μορφή «Δερόπολη» παρατηρούμε τα εξής πάθη: Πρώτο πάθημα, είναι η ανομοίωση με αποβολή, που σημαίνει αποβολή ενός από τα δύο ίδια σύμφωνα, δύων γειτονικών συλλαβών. Στη λέξη που σχηματίστηκε εξ’ αρχής «Δενδρόπολη», έχουμε δύο «δ» και αποβάλεται το δεύτερο και προκύπτει η φωνητική μορφή «Δενρόπολη». Το ένρικο «ν» συνήθως όταν βρισκεται μπροστά από τα υγρά «λ, ρ» αφομοιώνεται και προκύπτει η φωνητική μορφή «Δερόπολη». Και η τελευταία φωνητική μορφή που συναντάμε σήμερα στη λαϊκή συνείδηση είναι «Δρόπολη».
Χάρης της συγκοπής, που ένα βραχύχρονο φωνήεν ανάμεσα σε δύο σύμφωνα αποβάλλεται Εδώ αποβάλλεται το «ε» και από «Δερόπολη» έχουμε να κάνουμε με «Δρόπολη».
Έχοντας υπ’ όψη όλη αυτή τη μεταβολική διαδρομή του ονόματος της περιοχής, που έχει γίνει στους αιώνες στη λαϊκή συνείδηση, βάσει των εσωτερικών κανόνων, που δρούσαν και δρουν στην ελληνική γλώσσα, συμπεραίνουμε, πως τούτος ο τόπος κατοικούνταν και κατοικείται από τα’ αρχαία χρόνια ως τα σήμερα από Έλληνες.
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν ε, ότι, όχι μόνον η Αμβρακία, μα και άλλα μέρη της Ηπείρου, ήταν εστίες Δρυόπων. Σύμφωνα μ’ αυτούς οι Δρύοπες έζησαν στους προϊστορικούς χρόνους, σε μια εποχή, που δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες, μα σχηματίζουμε μια ιδέα γι’ αυτούς από πληροφορίες που έχουμε από την παράδοση, καθώς και από αρχαιολογικά ευρήματα.
Η παράδοση λέει πως, η πρωτεύουσα λέγονταν « Δρυς» ή «Δρυόπολις» και ήταν η αρχαιότερη απ’ όλες, μα σε άγνωστη τοποθεσία.
Στη γύρο περιοχή της Δερόπολης , μάς σώθηκαν κάποια τοπωνύμια που ετυμολογούνται απ’ τη λέξη «δρυς» όπως τα χωριά: Δρόβιανη, Δούβιανη, το βουνό «Δρυάνο και κάπια κατάλοιπα της προϊστορικής εποχής.
Πολλοί ιστορικοί συμφωνούν πως, με την κάθοδο των Δωρέων δεν έφυγαν όλοι οι Δρύοπες στο νότο, μα πολλοί απ’ αυτούς συγχωνευτήκαν με τους Δωρείς και αποτέλεσαν έναν λαό με μια γλώσσα, την ελληνική δωρική διάλεκτο, βορειοδυτικού τμήματος.
Αυτή την άποψη τη δικαιώνει η διατήρηση στη λαϊκή συνείδηση του ονόματος της περιοχής Δερόπολη και πολλές λέξεις της δωρικής διάλεκτος, που διατηρούνται στη Δροπολίτικη διάλεκτο, κάτι που μας κάνει να υποθέσουμε, ότι στην εποχή αυτή όπως πάντα επικρατεί το πληθαίστερο και από τους Δωρείς, η Δρυόπολη, μεταπλαστικέ σε Δενδρόπολη.
Σύμφωνα με τον Χριστάκη Τόλη, στο άρθρο του «Το χρονικό του Αργυρόκαστρου ( περίληψη και συμπεράσματα)» στην εφημερίδα « Λαϊκό Βήμα» λέει πως οι παρήλικοι της Δερόπολης ομολογούν πως η Δερόπολη πριν λέγονταν και Δεντρούπολη». Κάτι τέτοιο το έχω ακούσει και μόνος μου από έναν παρήλικα στη Γορίτσα, ο οποίος είπε: Εδώ ήτανε οι Δεντρούπολη.
ΠΟΥ ΕΚΤΕΙΝΟΝΤΑΝ Η ΔΕΝΔΡΟΠΟΛΗΣ
Από διάφορους παρήλικους της Πάνω Δρόπολης έχω ακούσει να αποκαλούν την Κάτω Δρόπολη : «Δερόπολη» και τους κατοίκους της, Δεροπολίτες, κάτι που σημαίνει, πως σε στενούς κύκλους εξαιρούν τον εαυτό τους απ’ αυτή την ονομασία. Όμως αυτή οι ονομασία γίνεται πλήρως αποδεχτή από τους Κάτω Δροπολίτες, αυτό το όνομα δεν αποδίδεται στην απέναντι μεριά της περιοχής, που την ονομάζουν Μαύρη Ρίζα και του κατοίκους «Ριζιώτες». Έτσι έχοντας υπόψη μας αυτή τη λαϊκή συνείδηση, η τοποθεσία αυτής της πόλης, που έδωσε το όνομά της σε όλη την κοιλάδα, περιορίζεται στην περιοχή της Κάτω Δρόπολης. Και στο χωριό Γκορίτσα σώζονται ακόμα και στην εποχή μας, λείψανα της μοναδική αρχαίας ελληνικής πόλης σ’ αυτή την περιοχή. Ακόμα η λαϊκή συνείδηση μας πληροφορεί πως αυτή η πόλη, έχει καταστραφεί ολοσχερώς από τους Ρωμαίους, από τον Εμίλιο Παύλο μαζί με τις άλλες 70 πόλης της Ηπείρου.
ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΔΕΡΟΠΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Πολλοί μελετητές και ιστοριογράφοι, σ τη σημερινή Δερόπολη, σωστά τοποθετούν την αρχαία φυλή των Ατιντάνων γιατί στη γειτονικές περιοχές κατοικούσαν άλλα ηπειρώτικα φύλα, όπως η Δωδώνη εκτείνονταν στην κοιλάδα της Ελλοπίας, η Μολοσσία στο λεκανοπέδιο τον Ιωαννίνων, οι Παραβαίοι στην Κόνιτσα, οι Χάονες στο σημερινό Θεολόγου και Βούρκου, οι Τυμφαίοι και Ορέστοι στην περιοχή των Μακεδονικών συνόρων. Έτσι ο μόνος κενός χώρος που μένει να τοποθετήσομε την Ατιντανία μένει η Δρόπολη. Κάτι που ταυτίζεται και με τις αναφορές των αρχαίων συγγραφέων, οι οποίοι άλλοτε τη συμπεριλαμβάνουν στην επικράτεια των Μολοσσών και άλλοτε στην επικράτεια των Χαόνων, κάτι που σημαίνει πως οι Ατιντανία εκτείνονταν ενδιάμεσά τους. Η αιτιολόγηση αυτή δεν επιτρέπει πια πλαίσια για παρανοήσεις και παρερμηνείες.
Ο Σκυλάκου αναφέρει πως τα όρια της Ατιντανίας είναι: «Όμοροι ενμεσογεία Ατιντάνες υπέρ της Ωρικίας και Χαονίας μέχρι Δωδωνής». Στα βόρια, σύμφωνα με το απόσπασμα του Λυκόφρονου (1016): «Αργυρίνοι εθνοηπειρωτικών ως Τιμαίος και Θεών και Λυκόφρων». Ενώ ο Στέφανος Βυζάντιον καταλήγει πως αυτοί οι κάτοικοι είναι πλησίον των νάπων (Λαγκαδιών) των Κεραύνιων όρων. Μ’ αυτή τη θέση συμφωνούν και οι , LEAKE και ο PAJOKOWSKI πως το Αργυρόκαστρο συνδέεται με τη φυλή των Αργυρινών.
ΟΙ ΑΤΙΝΤΑΝΟΙ ΔΩΡΙΚΟ ΦΥΛΟ
Αν και τα στοιχεία λιγοστά μέχρι σήμερα, είναι ισχυρόγνωμα και επιμένουν πως οι Ατιντανοί είναι δωρικό φύλο, το ο ποίο ανήκει στην ελληνική ομοεθνία όπως:
Τα λιγοστά ανθρωπονύμια που έχουν σωθεί ως τα σήμερα όπως: Αϊδωνέας, στο « Χρονικό των Δρυοπίδων», ο βασιλιάς των Αϊδωνέων, που ταυτίζεται με την περιοχή της Άνω Δρόπολης και το όνομα της γυναίκας τους, Περσεφόνη. Το όνομα του βασιλιά της Ατιντανίας, τον τρίτο αιώνα π.Χ, Κλεόμαχος Ατιντανέας, που βρέθηκε σε επιγραφή στην Πασαρώνα. Η δωρική κατάληξη «-έας», αυτών των ονομάτων, αποδεικνύει τη δωρική τους προέλευση. Η κατάληξη «-αν», επίσης δωρική, που τη συναντάμε στο ίδιο το όνομα της φυλής «Ατιντ-αν».
Η κεραμική σφραγίδα, σε σχήμα κέρματος, που βρέθηκε στην Αντιγονέα, η οποία φέρνει εγχάρακτη δωρική επιγραφή, «ΣΤΡΑΤΟΥ», δηλαδή του Στράτου.
Αυτά τα στοιχεία μας μαρτυρούν πως οι Ατιντάνοι μιλούσαν τη δωρική διάλεκτο.
Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, που έχουν αποκαλυφθεί στο χώρο μας έστω και τυχαία, γιατί οι αρχαιολογικές έρευνες στο χώρο μας είναι σποραδικές και κατευθυνόμενες και τα αρχαιολογικά ευρήματα κρατιούνται στο αρχαιολογικό κέντρο τον Τιράνων, όπως: Αρχιτεκτονικά μέλη κιόνων δωρικού ρυθμού, που σώζονται ακόμα εδώ κι εκεί σε αρχαιολογικούς χώρους του χώρου μας. Η χαρακτική απεικόνιση της φωτιάς , (δωρικό έμβλημα) σε θραύσμα πήλινου αγγείου, που εντοπίστηκε τυχαία στο Σελλειό.
Αυτές οι γλωσσικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες αποδεικνύουν πως οι Ατιντάνοι ήταν δωρικό φύλο της ελληνικής ομοεθνίας.
ΟΙ ΔΡΠΟΛΙΤΕΣ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΩΝ ΑΤΙΝΤΑΝΩΝ
Οι πλήθος λέξεις και γλωσσικά κατάλοιπα της δωρικής διάλεκτος που σώζονται ακόμα σήμερα στη Δεροπολιτικής διάλεκτος όπως: δέντρο αντί δρυς, βαλανιδιά αντί βελανιδιά, αίγα αντί γίδα, άμα αντί αν, αχώ αντί ηχώ, Μέλιανη (δωρική λέξη, που σημαίνει μαύρο) κλπ.
Η δωρική πρόθεση «ζα» αντί δια, που συναντούμε σε σύνθετες λέξεις και τοπωνυμία της καθημερινής γλώσσας των κατώτερων στρωμάτων όπως: ζαρκουλώ = ζα+ άρκεω +ούλο = μονορούφι, ζαλαχώ = ζα + λ +αχώ = όλο φωνές, ζαρκουλύκου =ζα + άρκεω +λύκος = όλο λύκοι, ζάφτω (τρώγω πολύ) = ζα + ιάπτω , ζhάω ή ζιάω = ζω, από τα αρχαία δωρικά, ζάω.
Η δωρική κατάληξη «- άτες» που συναντάμε στα ονόματα των χωριών της περιοχής όπως: Σιαράτες, Γιωργουτσάτες, Ζερβάτες, Βουλιαράτες κλπ. Επίσης ό σχηματισμός ακόμα σήμερα της γενικής ενικού στα κύρια ονόματα με τη δωρική κατάληξη «-α» όπως του Αντρέα και ‘όχι του Αντρέου. Όλα αυτά μαρτυρούν πως η Δεροπολίτες είναι απόγονοι των Ατιντανέων.
